"Bork znaczy wilk. Wilcze Gniazdo w walce z Krzyżakami"
Bork znaczy wilk. Wilcze Gniazdo w walce z Krzyżakami.
Poniżej prezentujemy artykuł, który ukazał się w "tygodniku łobeskim" w ramach "Konkursu Wiedzy o Powiecie Łobeskim".
Już na początku XIII istniał w Strzmielach gród. W drugiej połowie XIII wieku Jan Borko otoczył go wałami i podzielił na dwie części. W części położonej wyżej w początkach XIV wieku, potomkowie Jana Borko wznieśli zamek. Już w 1334 roku podczas konfliktu zbrojnego z Barnimem III zamek został zdobyty i zniszczony.
W 1348 roku osada otrzymała prawa lubeckie. Wówczas istniał już kościół filialny w tej miejscowości. W nowym miejscu, na niewielkim wzniesieniu, zbudowano drugi zamek. Był on chroniony murem, wałami i fosą, a całość założenia poprzedzono przedzamczem.
Na karty historii wkracza Maćko Borko, który w 1390 roku był w orszaku Warcisława VII, składającego hołd Władysławowi Jagielle w Pyzdrach. W 1393 Maćko Borko poturbował komtura z Czech Johanna Muelheima podczas bitwy z oddziałem Krzyżaków. Krzyżacy pod wodzą Wielkiego Mistrza Konrada Jungingena z udziałem książąt pomorskich, jeszcze w tym samym roku, w odwecie za powtarzające się, organizowane przez Macieja Borka, napady na rycerzy zmierzających do Malborka najechali na Strzmiele i zdobyli je, paląc i niszcząc.
Fakt ten odnotował kronikarz Jan Długosz w „Kronikach Sławetnego Królestwa Polskiego".
W 1395 roku w kościele zbudowano dwa ołtarze św. Katarzyny i św. Jerzego
W 1540 roku w Strzmielach lub w Muelenstrom urodziła się Sydonia von Borck – sławna czarownica pomorska, słynąca nie tylkoz klątwy rzuconej na pomorski ród Gryfitów, ale i nietuzinkowej urody.
Z 1584 roku pochodzi ambona, a ufundował ją Henryk Borko. W 1612 roku do Strzmieli zawitał pomorski kartograf E. Lubinus, a gościł go Adrian Borko.
W 1615 roku przystąpiono do remontu kościoła i budowy dzwonnicy.
W 1714 roku Borkowie część dóbr sprzedali Adrianowi Bernhardowi von Edling, który wzniósł dwór. Nowy właściciel w 1. ćwierci XVIII w. zainicjował przebudowę siedziby obronnej w barokową rezydencję. Na dawnym majdanie zamkowym powstało charakterystyczne dla epoki baroku założenie przestrzenne rezydencji usytuowanej "entre court et jardin", z paradnym dziedzińcem z wjazdem od południa, zaakcentowanym symetrycznie ustawionymi pawilonami, podnoszącymi rangę założenia o niewielkiej skali. Parterowe pawilony o jednoprzestrzennych wnętrzach pełniły funkcję pomieszczeń gościnnych. Z pierwotnego układu zachowano średniowieczną fosę, a dwór stanął na osi wjazdu, w północnej części dziedzińca, na miejscu dawnego zamku.
W 1731 roku mieszkał tutaj profesor Dawid Klubte.
W 1742 dobra strzmielskie nabył wraz ze Smorawiną i Czachowem Jan Fryderyk Loeper. W 1752 nastąpiła konsekracja kościoła po remoncie.
W latach 1782-83 Johann Georg Loeper rozebrał mury dotychczasowej do poziomu piwnic i wzniósł nowy dwór o charakterystycznie masywnej sylwecie, nawiązującej do pierwotnej, feudalnej siedziby. Dwór został założony na planie prostokąta, skierowany fasadą na południe, parterowy, na wysokim podpiwniczeniu, z mieszkalnym poddaszem nakryty dachem mansardowym. Główne wejście, ujęte boniowanymi lizenami połączonymi łukiem koszowym, poprzedzono dwubiegowymi schodami, z osobnym wejściem do piwnic na osi przyziemia. Dwutraktowy układ piwnic powtórzono na poziomie parteru, gdzie na osi pierwszego traktu umieszczono sień z klatką schodową. Cechą wyróżniającą rozplanowanie wnętrz było umieszczenie pomieszczeń reprezentacyjnych w trakcie frontowym, a nie od strony ogrodu. Powodem takiego rozwiązania był brak bezpośredniego powiązania z ogrodem dworskim, który oddzielała fosa.
W 1834 roku cenna biblioteka trafiła na ręce Pomorskiego Towarzystwa Historycznego w Szczecinie. Ostatnia faza przebudowy dworu nastąpiła około połowy XIX stulecia, kiedy to zniesiono dwubiegowe zewnętrzne schody, a główne wejście poprzedzono werandą. Zamurowano też pierwotne wejście do piwnic, umieszczając je w powiększonym otworze okiennym po wschodniej stronie dawnego wejścia. Narożniki elewacji północnej ogrodowej przemurowano i dobudowano parterowy aneks z tarasem. Wnętrza zaaranżowano tak, by uzyskać dodatkową przestrzeń: kuchnię umieszczono w północno-zachodniej części piwnic, klatkę schodową przeniesiono do drugiego traktu, tworząc w trakcie frontowym amfiladowy układ trzech reprezentacyjnych sal. Wymieniono stolarkę na parterze oraz tynki zewnętrzne.
Obecny zespół barokowego dworu z założeniem ogrodowym powstał na miejscu średniowiecznego zamku. Świadczą o tym zachowane w piwnicach relikty pierwotnej budowli.
Do czasów II wojny światowej posiadłość pozostawała w rękach rodziny Loeper. Po 1945 r. dwór został przejęty przez państwo, a następnie przekazany Urzędowi Gminy w Radowie Małym. Zamieszkały do lat 60. XX w., na skutek braku bieżących napraw i należytego nadzoru ulegał dewastacji. Zrujnowany budynek w 1987 r. został przejęty przez Archiwum Państwowe w Szczecinie. Obiekt poddano generalnemu remontowi i rewaloryzacji. Obecną formą architektoniczną dwór nawiązuje do stanu z lat 80. XVIII stulecia i jest charakterystycznym przykładem baroku pomorskiego.
mm
Wykorzystano:
Anna Walkiewicz http://www.pomorskiezamki.pl
Klubowy Okazjonalnik Literacki „Łabuź" numer specjalny.
źródło: "tygodnik łobeski"